Ukrayna’nın nükleer silah politikası, uluslararası güvenlik dinamikleri açısından kritik bir öneme sahip. Bu bağlamda, ülkenin geçmişte yaptığı anlaşmalar ve günümüzdeki stratejik kararları, bölgedeki istikrarı şekillendirmeye devam ediyor.
Ukrayna, Budapeşte Memorandumu çerçevesinde Sovyetler Birliği’nden devraldığı dünyanın üçüncü en büyük nükleer silah stoğundan feragat ederek, yaklaşık 1.900 nükleer savaş başlığının tamamını Rusya’ya teslim etmeyi kabul etmişti.
Bunlarıda Okuyabilirsiniz
Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy, bu hafta başında Avrupa Birliği (AB) Konseyi’nde, Moskova’nın işgaline karşı hala direniş gösteren Doğu Avrupa ülkesinin korunması için gerekenleri ele alırken, NATO’ya katılmanın dışında Ukrayna’nın tek alternatifinin nükleer silahlar olduğunu ifade etti.
Zelenskiy, “Nükleer silahlardan kim vazgeçti? Hepsinden mi? … Ukrayna. Bugün kim savaşıyor?Ukrayna,” dedi.
Euronews’in haberine göre, tahmin edilebileceği gibi, bu açıklama ciddi bir etki yarattı. Aynı günün ilerleyen saatlerinde NATO Genel Sekreteri Mark Rutte ile bir araya gelen Zelenskiy, Ukrayna’nın hiçbir zaman nükleer silah üretmeyi ya da nükleer bomba yapmayı tartışmadığını açıklamak zorunda kaldı.
“Biz nükleer silah yapmıyoruz. Demek istediğim, bugün bizim için NATO üyeliğinden başka daha güçlü bir güvenlik garantisi yok,” diye açıkladı.
Ukrayna Dışişleri Bakanlığı da bir açıklama yaparak Kiev’in kitle imha silahları geliştirmeyi planlamadığını ve nükleer silahların yayılmasının önlenmesi konusunda kararlı olduğunu belirtti.
Bakanlık açıklamasında, “Ukrayna NPT’nin (Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması) küresel uluslararası güvenlik mimarisinin temel taşı olmaya devam ettiğine inanmaktadır,” denildi.
“Devam eden Rus saldırganlığına rağmen Ukrayna, NPT hükümlerine uymaya ve uluslararası nükleer silahların yayılmasını önleme rejiminin sorumlu bir katılımcısı olmaya devam etmektedir.”
Zelenskiy daha sonra, Ukrayna’nın İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Rusya gibi büyük nükleer güçlerin güvenlik garantileri karşılığında nükleer cephaneliğinden vazgeçtiği 1994 Budapeşte Memorandumu’na atıfta bulunarak Kiev için durumun ne kadar vahim olduğunu göstermek istediğini açıklamak zorunda kaldı.
Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne saygı gösterme ve koruma güvencelerine rağmen, Moskova’nın son on yılda Ukrayna’nın egemenliğini iki kez ihlal ettiğini ve “Ukrayna’ya güvenliği için NATO üyeliğini sürdürmekten başka seçenek bırakmadığını” söyledi.
Budapeşte Memorandumu ne anlama geliyor?
Aralık 1994’te ABD, İngiltere ve Rusya liderleri Budapeşte’de bir araya gelerek Ukrayna’nın Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması’na (NPT) nükleer silah sahibi olmayan bir devlet olarak katılımı ile bağlantılı olarak Ukrayna’ya güvenlik güvencesi sözü verdiler.
Ukrayna, Sovyetler Birliği’nden devraldığı dünyanın üçüncü en büyük nükleer cephaneliğinden vazgeçerek yaklaşık 1.900 nükleer savaş başlığının tamamını Rusya’ya devretmeyi kabul etti.
20 yıl sonra, 2014’te Rusya ilk kez Ukrayna’yı işgal etti: Önce Kırım’ı yasa dışı olarak ilhak etti, ardından ülkenin doğusundaki geniş toprakları işgal etti.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından bu yana Rusya nükleer cephaneliğini geliştirmeye ve modernize etmeye devam etti. Eylül ayında Moskova, Satan II olarak da bilinen ve Rus yetkililer tarafından “dünyanın en ölümcül” nükleer silahı olarak ilan edilen RS-28 Sarmat adlı en yeni kıtalararası balistik füzesini test etmeye çalıştı.
Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü’nde (SIPRI) kıdemli araştırmacı olarak görev yapan Matt Korda, yaptığı açıklamada RS-28’in 30 yıl önce üretilen RS-20V Voevoda’nın işlevsel olarak yerini alacağını söyledi.
Sovyet kıtalararası balistik füze ailesinin diğer üyeleri gibi bu füze de Ukrayna’nın Dnipro kentinde devlete ait bir havacılık üreticisi olan Pivdenmash tarafından geliştirilmişti.
Çoğu durumda, bu füzelerin kontrol sistemleri Harkiv’deki bir tasarım mühendisliği bürosu olan Khartron, eski adıyla Electropribor tarafından tasarlandı. Rusya, 2022’de tam ölçekli işgalin başlamasından bu yana düzenli olarak Dnipro ve Harkiv’e füzeleriyle saldırdı.
Zelenskiy’nin açıklamasını yorumlayan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin cuma günü yaptığı açıklamada, Moskova’nın Ukrayna’nın nükleer silah edinmesine izin vermeyeceğini ve Ukrayna’nın bu yöndeki herhangi bir hareketinin gizlenemeyeceğini ve Rusya’nın uygun bir yanıt vereceğini söyledi.
Putin gazetecilere yaptığı açıklamada, “Rusya ne olursa olsun bunun gerçekleşmesine izin vermeyecektir,” dedi.
Ukrayna Cumhurbaşkanlığı Ofisi Başkanı Andrii Yermak cuma günü yaptığı açıklamada, nükleer silahlardan kurtulma kararının 1994 yılında Ukrayna’nın kendi kararı olduğunu söyledi ve Zelenskiy’nin açıklamasının yanlış yorumlandığı konusunda ısrar etti.
Yermak, Ukrayna’nın istediği şeyin nükleer silahlar değil güvenlik garantileri olduğunu belirtti. Budapeşte Memorandumu’na atıfta bulunarak, “Hakkımız olanı almak istiyoruz,” dedi. Memorandum sonucunun Ukrayna için adil olmadığını vurguladı, ancak Kiev’in aynı adaletsiz ve haksız şekilde karşılık vermeyeceğini belirtti.
“Ukrayna’da hepimiz bu korkunç savaşın içinde yaşıyoruz. Birçoğumuz akrabalarımızı, arkadaşlarımızı kaybettik ama aramızdaki fark şu ki, biz hayvanlaşmadık. Rusya ile aramızdaki fark budur,” ifadelerine yer verdi.
