İktisat literatüründe dört ana piyasa tipi mevcuttur. Bunlar; tam rekabet, monopol, monopolcü rekabet ve oligopol piyasalardır. Çok sayıda satıcının bulunduğu ve her birinin aynı nitelikte mal ve hizmet arz ettiği pazarlar, tam rekabet piyasasıdır.
Bir satıcının bulunduğu ve diğerlerinin giriş- çıkış yapmasının mümkün olmadığı pazarlar, monopol piyasalardır. Oligopol piyasalar ise birbirine benzeyen ya da farklılaştırılmış ürünlerin sunulduğu, az sayıda satıcının bulunduğu pazarlardır. Bir başka deyişle oligopol piyasaların birkaç büyük aktörün hükmettiği ve ürün fiyatlarını kontrol ettiği pazarlar olduğu söylenebilir.
Bunlarıda Okuyabilirsiniz
Oligopol pazarlarda alıcılar çoktur; satıcılar azdır. Bu pazarlarda, asgari firma sayısı ikidir. Tam rekabet ile oligopol piyasa farkı, firma sayısıdır. Tam rekabet piyasalarında homojen mal üreten çok sayıda firma bulunurken oligopol türü pazarlarda durum farklıdır. Bu firmalar, homojen ya da heterojen bir mal üretiyor olabilirler.
Birbirine yakın ya da benzer ürünler satan şirketler, piyasayı kontrol altında tutabilirler. Firmalardan birinin fiyat değişikliği yapması, diğerlerini de etkilediği için pazar üzerinde enflasyonist bir baskının oluşması muhtemeldir. Oligopol pazarlarda firmalar; üretim, reklam ve ürün geliştirme bakımından birbirlerine bağlıdır.
Oligopol Piyasa Türleri Nelerdir?
Oligopol piyasa türleri, iki farklı kategoride incelenebilir. Saf oligopol, az sayıda firma tarafından üretilen, homojen mallar piyasasına verilen isimdir. Bu piyasa modelinde firmalar arası fiyat rekabeti oldukça fazladır. Üstelik bu tip piyasalar en çok da fiyat açısından birbirlerinden etkilenir.
Noksan oligopol piyasasında firmaların arz ettiği ürünler homojen değildir. Bunun için farklılaştırılmış oligopol piyasalar olarak da bilinirler. Bu tip piyasalarda firmalar birbirlerinin fiyat değişimlerinden etkilenmezler, zira ürünleri farklılaştırılmıştır.
Oligopol piyasa analizi yapıldığında ortaya çıkan sonuç her iki türde de pazara girişlerin ve çıkışların epey zor olduğudur. Özellikle piyasaya girişte yaşanan engeller, yüksek maliyetler ya da pazar dinamiklerine bağlı benzer iç sebepler olabileceği gibi devlet tarafından uygulanan kısıtlamalar da olabilir.
Oligopol Piyasa Özellikleri Nelerdir?
Oligopol piyasalarda üretilen mallar nicelik ve nitelik olarak aynı olan homojen ürünler olabileceği gibi farklılaştırılmış mallar da olabilir. Bu pazarın az sayıda firma tarafından yönetiliyor olması diğer piyasalarla arasındaki en büyük farktır. Oligopol piyasa özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
- Pazara giriş için çeşitli engeller mevcuttur. Devlet, firmaların piyasaya girişini lisans ya da başka taleplerle engellemiş olabilir.
- Bu piyasalarda faaliyet gösteren firmaların pek çok konuda birbirlerine bağımlılığı yüksektir. Hâl böyle olunca piyasada yoğun bir rekabet ortamı hâkim olur. Firmalar, pek çok alanda birbirlerinin davranışlarını dikkate alarak hareket ederler.
- Oligopol piyasada eksik bilgi söz konusudur.
- Firmalar aralarında fiyat ve üretim miktarı gibi konularda anlaşma yapabilir. Bu durum, anlaşmalı oligopol olarak adlandırılır.
- Bu tür piyasalarda yoğunlaşma söz konusudur. Piyasada az sayıda firma olmasına rağmen birkaç şirket satışların önemli bir kısmını elinde tutuyorsa buna yoğunlaşma ya da tekelleşme denir.
- Şirketler, kendi talep eğrilerini belirleyemez. Genellikle piyasa talep eğrisine göre hareket ederler.
Oligopolcü davranışı tek bir teori üzerinden açıklamak mümkün olmayabilir. Firmalar arasındaki bağlayıcı ilişki içerisinde belirleyici parametre, şirketlerin birbirlerinin kararlarına tepkisidir. Bu tür pazarlarda bir firma X kararını aldığında diğerlerinin Y adımını atması şeklinde bir dinamik mevcuttur.
Oligopol Piyasa Oyuncularına Örnekler Neler Olabilir?
Oligopol piyasa avantajlarını en çok pazardaki büyük oyuncular hissedebilir. Bu piyasalara örnek olarak dünyadaki uçak üreticileri Airbus ve Boeing gösterilebilir. Aynı şekilde Pepsi ve Coca Cola gibi markalar oligopol piyasa oyuncuları için iyi birer örnektir. Üstelik bu iki şirket duopol piyasa şirketleri olarak da değerlendirilebilir. Bu tür piyasaların aktörleri, yatırım için son derece uygun araçlardır.
