Fiyat endeksleri, fiyatların piyasadaki ortalama değişmelerini ölçmeye yarayan bir işlemdir. Özellikle enflasyonla mücadele, yeni mali politikaların oluşturulması, enflasyon önleyici politikaların başarı şansının arttırılması için fiyat endekslerinin hesaplanması şarttır. Dolayısıyla “Fiyat endeksi nedir?” sorusuna; “Paranın zaman içerisindeki satın alma gücünü ölçen veya satış değerindeki değişimi gösteren araçtır.” cevabı verilebilir. Bu kısa tanımlamadan sonra “Fiyat endeksleri neden kullanılır?” sorusunu yanıtlanabilir.
Bu endekslerin hazırlanmasındaki temel amaç her yıl fiyatlardaki değişiklikleri zincirleme olarak takip edebilmektir. Çünkü endeksler bir önceki veriler baz alınarak hazırlanır. Bu sayede zaman içerisinde piyasadaki değişiklikler de daha net gözlemlenmiş olur. Fiyat endeksleri dünya ekonomileri için oldukça önemli verilerdir.
Bunlarıda Okuyabilirsiniz
Fiyat Endeksleri Türleri Nelerdir?
Türk ekonomisinde kullanılan fiyat endeksi türleri temelde üç gruba ayrılır. Bu endeksler neredeyse bütün ülkelerde satış değerinin genel düzeyini ölçmek amacıyla kullanılır.
Toptan Eşya Fiyat Endeksi (TEFE)
Enflasyon fiyat endekslerini hesaplamada önemli bir veri olan TEFE, aylık ya da yıllık para şişkinliği oranının belirlenmesinde kullanılır. Türkiye İstatistik Kurumu 2005 yılı itibarıyla TEFE yerine üretici fiyat endeksini kullanmaktadır. Üretici fiyat endeksi (ÜFE) belli bir dönemde ülke içerisinde üretilen ve yine yurt içine satışı gerçekleştirilen bazı ürünlerin, üretim fiyatlarını karşılaştırır. Bu karşılaştırma neticesinde fiyat değişiklikleri ölçülür. ÜFE’den enflasyon oranlarının hesaplanmasında yararlanılır.
Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE)
TÜFE, klasik bir tüketicinin piyasadan satın aldığı malların belirli bir zaman dilimi içerisinde gösterdiği fiyat değişikliklerini ifade eder. Kavram özellikle yıllık enflasyon değerlerinin belirlenmesinde kullanılır. Ayrıca bir diğer istatistiki veri olan konut fiyat endekslerinden de bahsetmek gerekir. Bu endeks ile Türkiye’de konut piyasasındaki satış değeri değişiklikleri hesaplanır. Fiyat endeksleri ekonominin üretici ve tüketici üzerindeki yansımalarını gösteren önemli araçlardandır.
Millî Gelir Deflatörü
Bu kavram, millî gelir rakamlarını enflasyondan arındırmayı amaçlar. Millî gelir deflatörü hesaplanırken ekonomideki tüm mal ve hizmetler devreye sokulur. Deflatör, temelde TÜFE’ye benzese de belirli noktalarda ondan ayrılır. Örneğin TÜFE hesaplanırken kullanılan ürünler sabittir. Fakat deflatörde ise yatırım veya ekonomik eğilimlerin değişimine göre girdiler farklıdır. Fiyat endeksleri ile kullanılan bu deflatör, özellikle ekonomik büyümeye ilişkin sinyaller verir.
Fiyat Endeksi Nasıl Hesaplanır?
TÜFE hesaplanırken belli bir yıl seçilir. Bu tarih temel yıl olarak belirlenir. Ardından endeks 100 alınır. Bundan sonraki senelerde de enflasyon değeri bağlamında endeks ölçülerinde de oynamalar meydana gelir. TÜFE genel anlamda istatistiki indeks sayıları kullanılarak hesaplanır. Ülkemizde bu gibi fiyat endeksi hesaplama işlemlerini TÜİK gerçekleştirir. TEFE hesaplamalarında ise ekonomik çalışma sahaları ve sanayi kolları da göz önünde bulundurulur.
