Kahramanmaraş merkezli depremlerin üzerinden bir yıl geçti. 50 binin üzerinde canın kaybedildiği depremin ekonomik maliyeti 110 milyar dolar olarak hesaplandı. Bir yılın ardından şu ana kadar yapılan harcamalar ise 30 milyar dolar düzeyinde kaldı.
Ekonomim’den Hüseyin Gökçe’nin haberine göre, 50 binin üzerinde vatandaşımızın hayatını kaybettiği, 850 bin konut ve ticari yapının ağır hasarla yıkıldığı felaketin yaralarının sarılması için Türkiye’nin tamamı seferber olurken, öncelik depremde evini kaybeden vatandaşların barınma ihtiyacının karşılanmasına verildi. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı verilerine göre depremde 650 bin konut yıkıldı. Şu ana kadar yapımı tamamlanan ve hak sahiplerine şubat ayı içinde teslim edilecek konut sayısı 46 bin oldu. Nisan sonuna kadar bu sayının 75 bine, yılsonuna kadar ise 200 bine çıkması öngörülüyor.
Bunlarıda Okuyabilirsiniz
1 TRİLYON 28 MİLYAR HARCAMA
Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tespitlerine göre deprem felaketinin ülke ekonomisine maliyeti 110 milyar dolar seviyesinde oldu. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in verdiği bilgiye göre ise bugüne kadar bütçeden yapılan deprem harcamaları 950 milyar lirayı buldu. Yani 110 milyar dolarlık maliyetin, 30 milyar dolarlık kısmı harcanmış oldu. İçinde bulunduğumuz 2024 yılında ise bugünkü kurlarla 30 milyar dolara karşılık gelen 1 trilyon 28 milyar liralık bir harcama öngörülüyor.
850 BİN KONUT VE TİCARİ ALAN HASAR GÖRDÜ
Kahramanmaraş merkezli olmasına rağmen deprem felaketi en çok hasarı Hatay iline verdi. Depremde toplam 850 bin konut ve ticari alan hasar gördü. Bunların 680 bini konut, 170 bini ise işyeri, depo ve ahırlardan oluşan ticari alanlar. Ağır hasarlı binalardan bugüne kadar 73 bin 491 tanesinin enkazı kaldırılabildi. Ağır hasarlı ve kullanılamaz hale gelen konut sayısı 254 bin 195 ile en çok Hatay ilinde olurken, bunu 112 bin 414 ile Kahramanmaraş, 103 bin 15 ile Malatya, 64 bin 811 ile Adıyaman 41 bin 922 ile Gaziantep takip etti. Depremde Diyarbakır’da 21 bin 712, Adana’da 21 bin 21, Osmaniye’de 20 bin 502, Elazığ’da 20 bin 261, Şanlıurfa’da 16 bin 782 ve Kilis’te 3 bin 365 konut yıkıldı veya oturulamayacak değerde ağır hasar aldı.
En çok ticari alanın hasar aldığı il de yine 55 bin 677 ile Hatay oldu. Kahramanmaraş’ta 34 bin 504, Malatya’da 27 bin 400 ticari alan hasar gördü.
TARIMSAL DESTEK 14,1 MİLYAR LİRA
Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı ise, tarımsal üretimde ülkenin can damarı olan deprem bölgesinde, üretimin aksamadan devam etmesi için üreticilere 2023’te toplam 14 milyar 150 milyon lira tarımsal destekleme ödemesi yapıldığını bildirdi.
DEPREM BAĞIŞLARI 130 MİLYARA YAKLAŞTI
Yaraların sarılması amacıyla AFAD’da toplanan bağışların miktarı 1 Şubat 2024 tarihli veriye göre 128 milyar 827 milyon liraya ulaştı. Toplanan bağışların 79 milyar 263 milyon lirası harcandı. En yüksek harcama kalemini vatandaşların geçici barınma ihtiyacının karşılanması için yapılan harcamalar oluşturdu. Bu kapsamda çadır, konteyner ve altyapı ihtiyacı için 30 milyar 344 milyon 638 bin lira harcandı. Gıda, hijyen seti alımı için 1 milyar 153 milyon lira, Esenkart (Kızılay destek kartı) ödemeleri için ise 1 milyar 9 milyon lira harcandı. Toplanan bağışların 46 milyar 755 milyon 849 bin lirası nakdi yardım desteği olarak ödendi. Hanesi hasar gören vatandaşlara 19 milyar 785 milyon lira ödenirken, 15 bin liralık taşınma yardımının tutarı 8 milyar 384 milyon lira oldu. Depremde hayatını kaybedenlerin ailelerine 4 milyar 100 milyon 400 bin lira ödendi. Kiraya çıkan vatandaşlara 14 milyar 428 milyon lira destek verildi.
MALİ YÖNDEN 54 ERTELEME VE DESTEK ÖNLEMİ HAYATA GEÇİRİLDİ
11 ilde yaşanan deprem sonrası etkilenen kişilerin hayat kalitesi ve ekonomik kaybın giderilmesi için mali önlemler uygulamaya alındı. Depremin etkilerinin giderilmesinde ağırlıklı rol, uluslararası kaynak arayışı yanında bütçe harcamalarının planlaması şeklinde yürüdü. Depremin gelir kalemindeki azalma ve alınan mali önlemlerden yapılan vergi harcamaları dışında, bütçe gideri 2023 sonunda 950 milyar TL oldu. 2024 için de doğrudan harcama olarak 1 trilyon 28 milyar TL ödenek konuldu. Mali alanda, depremin ardından kısa bir süre tartışılan, maliyetlerin karşılanmasında servet vergisi benzeri bir vergi alınması yönünde görüşler karşılık bulmadı.
Türkiye 1999 depremlerinde “net aktif vergisi” ve daha sonra ÖTV’ye dönüşen bir dizi ilave vergi çıkarmıştı. Bu kez sadece Motorlu Taşıtlar Vergisinde ilave ödeme dışında, servet ve varlıklardan alınan bir vergi yoluna gidilmedi.
Mali yönden alınan destek, prim, erteleme, nakit ödeme ve benzeri her türlü konularda alt başlıkları da olmak üzere toplam 54 erteleme ve destek önlemi hayata geçirildi. Deprem sonrası 11 il Olağanüstü Hal ve Genel Hayata Etkili Afet Bölgesi ilan edildiği için, vergi, harç ve diğer kamu yükümlülükleri ertelendi. Yine bu ilanın hukuki sonuçları olarak gerçek ve tüzel kişilerin borç, gecikme vb. diğer her türlü mali ve hukuki yükümlülüğünde erteleme ve oluşacak ilave yüklerin işletilmemesi yönünde hukuki zemin kendiliğinden oluştu.
Her türlü verginin ertelenmesi, yapılandırma taksitlerinin ertelenmesi yanında, KDV iadeleri hızlandırıldı. Kamu hacizleri kaldırıldı. Banka işlemlerindeki faiz ve komisyonlar ya kaldırıldı ya da indirimli olarak uygulandı. Acil nakit ihtiyaçları hızla karşılandı. Etkilenen hanelere kira ve ihtiyaçları için nakit ödeme yapıldı. Firmalara kredi için KGF garantisi verildi, 36 ay ödemesiz 120 ay yeni kredi paketi açıldı. Mevcut KGF destekli kredilerin yapılandırılmasında maliyetler düşürüldü. Çiftçilerin her bir hayvanı ve yem gideri için nakit destek verildi, mazot ve gübre desteği nakdi hale dönüştürüldü.
DEPREM BÖLGESİNDE 4 MİLYON 640 BİN KİŞİ ÇALIŞIYORDU
Deprem bölgesinde kamu dahil tüm sektörlerde çalışan kişi sayısı 4 milyon 640 bin kişi olarak belirlendi. Bunların yüzde 58,5’i hizmet, yüzde 22,5’i imalat, yüzde 19’u tarımda görünüyordu. Bölgede kayıt dışı çalışma da yaygın olarak gözleniyor. Çalışma hayatında istihdamı korumak ve etkilenenleri desteklemek amacıyla, genel destekler yanında en öncelikli adım İşsizlik Sigortası Fonu kaynaklı, nakdi ödeme desteği, kısa çalışma, ücret garanti ve işsizlik sigortası ödemelerinin hızlandırılması oldu. Haziran ayı itibariyle bölgedeki istihdamın yüzde 12,3’ü işsizlik sigortası ve kısa çalışmadan yararlanmış olarak belirlendi. Mali tedbirler çerçevesinde firmaların sosyal güvenlik ödemelerine ilişkin faiz, vergi, yapılandırma, beyanname ve diğer kamu mali-idari yükümlülüklerinin tamamı ertelendi. SGK yönünden kamu sağlık hizmeti sunucusu olan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığında sağlık alanındaki eczane ve hastane ödemeleri hızlandırıldı.
